مرحوم حکیم ملاصدرا  ره

سخنان مهم مقام معظم رهبری درباره ملاصدرا و فلسفه حکمت متعالیه

پیام به مناسبت همایش جهانى بزرگداشت صدرالمتالهین - (1378/03/01)

بسم الله الرحمن الرحیم

از تشکیل این مجمع بزرگ علمى و فکرى که برگرد اندیشه و شخصیت فیلسوف نامدار ایرانى، حکیم صدرالمتالهین شیرازى فراهم آمده، احساس افتخار و مسرت مى کنم و خداى سبحان را سپاس مى گویم.

اگر چه دانسته هاى دنیاى غرب و حتى بخشهایى از دنیاى اسلام از این شخصیت کم نظیر چندان وسیع نیست، ولى حوزه هاى فلسفى ایران لااقل در سه قرن اخیر - یعنى تقریبا از صد سال پس از تألیف کتاب اسفار تا کنون - یکسره از آراء فلسفى صدرالمتالهین تغذیه شده و کتابها و آراء مهم او - که بسیارى از آنها حداقل در قالب استدلالى و عقلانى اش از ابتکارات اوست - محور درس و تحقیق و شرح و تنقیح بوده است.

از طرفه هاى زمانه این است که صدرالمتالهین، هم بیشترین پیروان و منتحلان فلسفى و هم بیشترین منتقدان و مخالفان را در مدت چهار قرن گذشته داشته است.

در این مدت بیشترین مشعلداران فلسفه ى الهى در ایران، دنباله روان و شارحان فلسفه یى به شمار مى روند که او با نبوغ و ابتکار خود همچون ناسخ شیوه هاى معروف مشایى و اشراقى، و مشتمل بر همه ى برجستگیهاى آن، بنیان نهاد و مبانى آن را در هزاران صفحه با تقریر رسا و پرجاذبه ى خویش، تبیین کرد.

و باز در همین مدت کسان زیادى از منتحلان عقاید او در ابواب وجود و الهیات خاص و معاد و غیره، به همان سرنوشتى دچار شدند که وى در دوران زندگى اش آن را به تلخى آزموده و موطن مألوف را به خاطر آن ترک کرد. البته نقد علمى و تحقیقى آراء او به دور از توسل به طعن و جنجال نیز از دوران یکى از دو شاگرد بلافصل و مقربش تا امروز ادامه داشته و نام آورانى چند از حکماى متأله، در برخى از اصلیترین مبانى دستگاه فلسفى شامخ صدرایى، مناقشات جدى وارد کرده اند . تردید نباید کرد که هم آن تأثیر خاضع کننده بر روى بزرگانى از سرآمدان فلسفى، و هم این برانگیختگى عقیدتى یا علمى از سوى منتقدان و مخالفان، به نقطه ى یگانه اى اشاره مى کند که همانا جز عظمت فکرى، و نیروى ابداع، و بنیان رفیع فلسفه ى این حکیم بزرگ، چیز دیگرى نیست.

مکتب فلسفى صدرالمتالهین همچون شخصیت و زندگى خود او، مجموعه ى در هم تنیده و به وحدت رسیده ى چند عنصر گرانبها است. در فلسفه ى او از فاخرترین عناصر معرفت یعنى عقل منطقى، و شهود عرفانى، و وحى قرآنى، در کنار هم بهره گرفته شده، و در ترکیب شخصیت او تحقیق و تأمل برهانى، و ذوق و مکاشفه ى عرفانى، و تعبد و تدین و زهد و انس با کتاب و سنت، همه با هم دخیل گشته،و در عمر علمى پنجاه ساله ى او رحله هاى تحصیلى به مراکز علمى روزگار، با مهاجرت به کهک قم براى عزلت و انزوا، و با هفت نوبت پیاده احرامى حج شدن، همراه گردیده است.

همانگونه که فلسفه ى صدرایى - که خود او بحق آن را حکمت متعالیه نامیده - در هنگام پیدایش خود، نقطه ى اوج فلسفه اسلامى تا زمان او و ضربه یى قاطع بر حملات تخریبى مشککان و فلسفه ستیزان دورانهاى میانه ى اسلامى بوده است، امروزه پس از بهره گیرى چهارصدساله از تنقیح و تحقیق برجستگان علوم عقلى، و نقد و تبیین و تکمیل در حوزه هاى فلسفه، و ورز یافتن با دست تواناى فلاسفه ى نامدار حوزه هاى علمى بویژه در اصفهان و تهران و خراسان، نه تنها استحکام بلکه شادابى و سرزندگى مضاعفى گرفته و مى تواند در جایگاه شایسته ى خود در بناى فرهنگ و تمدن، بایستد و چون خورشیدى در ذهن انسانها بدرخشد و فضاى ذهنى را تابناک سازد.

مکتب فلسفى صدرالمتالهین همچون همه فلسفه ها در محدوده ى ملیت و جغرافیا نمى گنجد و متعلق به همه ى انسانها و جامعه ها است. همواره همه بشریت به یک چهارچوب و استخوانبندى متقن عقلایى براى فهم و تفسیر هستى نیازمندند.

هیچ فرهنگ و تمدنى بدون چنین پایه ى مستحکم و قابل قبولى نمى تواند بشریت را به فلاح و استقامت و طمأنینه ى روحى برساند و زندگى او را از هدفى متعالى برخوردار سازد . و چنین است که به گمان ما فلسفه ى اسلامى بویژه در اسلوب و محتواى حکمت صدرایى ، جاى خالى خویش را در اندیشه ى انسان این روزگار مى جوید و سر انجام آن را خواهد یافت و در آن پابرجا خواهد گشت.

ما ایرانیان بیش از همه به این فلسفه الهى وامدار و بیش از همه در برابر آن مکلفیم.

دوران ما با دمیدن خورشیدى چون امام خمینى که یگانه ى دین و فلسفه و سیاست و خود یکى از صاحبنظران برجسته در حکمت متعالیه بود، و نیز با حوزه ى درسى و تحقیقى پربرکت حکیم علامه ى طباطبایى که استاد یگانه مبانى ملاصدرا در طول سى سال در حوزه ى قم به شمار مى رفت، و تلاش تلامذه و هم دوره هاى آنان، بى شک دوره ى با برکتى براى فلسفه الهى است.

و اکنون برپایى این گردهمایى بزرگ از فرزانگان ایرانى و غیرایرانى مژده ى آگاهیهاى ژرفتر و گسترده ترى در باب فلسفه ملاصدرا مى رساند. شاید این یکى از موجباتى شود که مسیر مستقیم و تکاملى و نامتناقض فلسفه که از ممیزات فلسفه ى اسلامى بویژه پس از روشن شدن مشعل حکمت صدرایى است، در ذهن اندیشوران و فیلسوفان غرب، با مسیر پرتقاطع و پرتناقض و پرنشیب و فراز فلسفه غربى در همین چهارصد سال مقایسه شود و فرصت تازه اى براى نقد و بحث در باشگاه جهانى معرفت و استدلال عقلانى، فراهم آید.

در پایان لازم مى دانم سپاس عمیق و صمیمانه ى خود را از برگزار کنندگان عزیز این مجمع علمى و نیز از شرکت کنندگان آن ابراز دارم و انتظار خود را براى نشر مجموعه ى آراء صدرالمتالهین در کتابى جداگانه تکرار کنم.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته - سید على خامنه اى

بیانات معظم له در دیدار جمعى از اساتید، فضلا، مبلّغان و پژوهشگران حوزه هاى علمیه کشور - (1386/09/08)

....... من چند ماه پیش از این، در مشهد گفتم که مرحوم آ شیخ مجتبى قزوینى (رضوان اللَّه تعالى علیه) مشرب ضدیت با فلسفه ى حکمت متعالیه، مشرب ملاصدرا، داشت - ایشان شدید، در این جهت خیلى غلیظ بود - امام (رضوان اللَّه علیه) چکیده و زبده ى مکتب ملاصدراست؛ نه فقط در زمینه ى فلسفى اش، در زمینه ى عرفانى هم همینجور است. خوب، مرحوم آ شیخ مجتبى نه فقط امام را قبول داشت، از امام ترویج میکرد تا وقتى زنده بود. .......

بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در دیدار اساتید و رؤساى دانشگاهها - (1386/07/09)

یکى از دوستانمان نقل میکرد - من خودم از ایشان نشنیدم - که یک فرصت مطالعاتى در اواخر عمرش گرفته بود و رفته بود اروپا، بعد که برگشته بود، گفته بود امروز آن چیزى که من در محیطهاى عملىِ دانشگاههاى اروپا مشاهده کردم، نیاز به ملاصدرا و شیخ انصارى است. شیخ انصارى کارش در حقوق است، فقه است؛ ملاصدرا حکمت الهى است. میگوید من مى بینم امروز اینها تشنه ى ملاصدرا و شیخ انصارى اند. این برداشتِ یک استاد غرب شناسِ زبان دانِ مسلط به چند زبان اروپائى است که سالها هم در آنجاها زندگى کرده و درس خوانده بود و با علوم اسلامى هم آشنا بود. این، برداشت اوست، که برداشت درستى است.

دیدار اعضای‌ شورای‌ عالی‌ کنگره‌ بزرگداشت‌ صدرالمتألهین‌ ملاصدرا - (1374/11/15)

حضرت‌ آیت‌الله‌ خامنه‌ای‌ رهبر معظم‌ انقلاب‌ اسلامی‌ شب‌ گذشته‌ در دیدار اعضای‌ شورای‌ عالی‌ کنگره‌ بزرگداشت‌ صدرالمتألهین‌ ملا صدرا با ایشان‌ طی‌ سخنانی‌ ویژگی‌های‌ فلسفه‌ ملاصدرا را در بین‌ فلاسفه‌ الهی‌ بی‌نظیر و شگفت‌آفرین‌ دانستند و برگزاری‌ این‌ کنگره‌ را خدمتی‌ ارزشمند خواندند که‌ دامنه‌ تأثیر آن‌ در داخل‌ کشور محصور نمی‌ماند و در ارتقاء و تعمیق‌ نظریات‌ و آراء فلسفی‌ در جهان‌ مؤثر است‌.

مقام‌ معظم‌ رهبری‌ در این‌ دیدار معرفی‌ چهره‌ شاخص‌ صدرالمتالهین‌ را یک‌ کار با ارزش‌ علمی‌ و تأثیرگذار در مفاهیم‌ عقلی‌ و جریان‌ اندیشه‌ و نظر فلسفی‌ جهان‌ توصیف‌ کردند و فرمودند: با وجود آن‌ که‌ ملاصدرا سردمدار یک‌ مکتب‌ فلسفی‌ و به‌ وجود آورنده‌ یک‌ جریان‌ فکری‌ و عقلانی‌ است‌ هنوز در محافل‌ علمی‌ دنیای‌ غرب‌ شناخته‌ شده‌ نیست‌ و مدارس‌ فلسفی‌ غرب‌ شخصیت‌ با عظمت‌ صدرالمتالهین‌ را نمی‌شناسند بنا بر این‌ کنگره‌ بزرگداشت‌ ملاصدرا گام‌ مهمی‌ در جهت‌ مطرح‌ کردن‌ آراء فلسفی‌ و بیان‌ روان‌ و شیرین‌ او خواهد بود.

حضرت‌ آیت‌الله‌ خامنه‌ای‌ فلسفه‌ صدرالمتالهین‌ و حکمت‌ متعالیه‌ او را خط اصلی‌ حرکت‌ فلاسفه‌ پس‌ از ملاصدرا دانستند و فرمودند:

فلسفه‌ ملاصدرا فلسفه‌ای‌ عقلی‌، ذوقی‌ و شرعی‌ است‌ و در حقیقت‌ ملاصدرا فلسفه‌ عقلی‌ و ذوقی‌ را برمبنای‌ شرع‌ مقدس‌ پی‌ریزی‌ کرده‌ است‌ برای‌ او تعبد محض‌، مبادی‌ رسیدن‌ به‌ افکار عالی‌ فلسفی‌ بوده‌ است‌ و این‌ جریان‌ عظیم‌ و جوشان‌ و تمام‌ نشدنی‌ در دوران‌ ریاضت‌ به‌ روح‌ مقدس‌ وی‌ افاضه‌ و نازل‌ شده‌ است‌ و امروز خوشبختانه‌ کتابها و افکار فلسفی‌ ملاصدرا فضای‌ فلسفی‌ کشور را فراگرفته‌ است‌.

رهبر معظم‌ انقلاب‌ اسلامی‌ در بیان‌ ویژگیهای‌ شگرف‌ و شگفت‌آور ملاصدرا فرمودند: صدرالمتالهین‌ آراء بی‌نظیر فلسفی‌ و دریای‌ مواج‌ افکار و اندیشه‌های‌ خود را از استاد فرانگرفته‌ است‌. بلکه‌ این‌ معلومات‌ بی‌پایان‌ از ریاضت‌، خلوت‌ و عبادت‌ و دل‌ دادن‌ به‌ خدا و کسب‌ فیض‌ از عالم‌ غیب‌ سرچشمه‌ می‌گیرد.

مقام‌ معظم‌ رهبری‌ به‌ گسترش‌ دامنه‌ تأثیرگذاری‌ نظرات‌ ملاصدرا در دوره‌های‌ پس‌ از رحلت‌ وی‌ اشاره‌ کردند و فرمودند:

هر چه‌ زمان‌ گذشته‌ است‌ گستره‌ نظرات‌ صدرالمتالهین‌ وسیعتر شده‌ و جدی‌تر گرفته‌ شده‌ است‌ به‌ طوری‌ که‌ کمتر از صد سال‌ از وفات‌ ملاصدرا در اصفهان‌ یک‌ حوزه‌ عظیم‌ عقلی‌ به‌ وجود آمد که‌ معاریف‌ فلسفه‌ در آن‌ به‌ تلمذ فلسفه‌ ملاصدرا پرداختند و مکتب‌ وی‌ به‌ این‌ ترتیب‌ احیاء شد.

حضرت‌ آیت‌الله‌ خامنه‌ای‌ به‌ گسترش‌ فلسفه‌ ملاصدرا در حوزه‌های‌ علمیه‌ اشاره‌ کردند و در پایان‌ سخنانشان‌ با اشاره‌ به‌ ویژگیهای‌ علمی‌ اعضای‌ شورای‌ عالی‌ کنگره‌ بزرگداشت‌ صدرالمتالهین‌ فرمودند:

امید است‌ در سایه‌ این‌ تلاشها افکار ملاصدرا محافل‌ علمی‌ دنیا را فرابگیرد و این‌ متاع‌ معنوی‌ و با ارزش‌ به‌ عنوان‌ عالیترین‌ متاع‌ به‌ کشورهای‌ دیگر صادر شود و برای‌ این‌ منظور لازم‌ است‌. علما و بزرگان‌ حوزه‌های‌ علمیه‌ و دستگاههای‌ مختلف‌ بویژه‌ صدا و سیما و وزارت‌ ارشاد نیز همکاری‌ کنند تا این‌ کار با ارزش‌ و بسیار مهم‌ به‌ نتیجه‌ برسد.

http://dinofalsafe.blogfa.com/cat-84.aspx  وب دین وفلسفه